Rüzgar Yönleri ve Beaufort Rüzgar Skalası

 

Rüzgar Nedir?

 Havanın yüksek basınçtan, alçak basınca doğru hareket ederken yer değiştirmeden dolayı oluşturduğu hava hareketlerine rüzgar adı verilir. Sürekli rüzgarlar, mevsimlik rüzgarlar ya da yerel rüzgarlar gibi farklı şekillerde çeşitleri bulunmaktadır.  Bazıları yıl boyunca devam eder bazıları ise kısa süre içerisinde etkisini kaybederek yok olur.  Rüzgarın hızı anemometre ile ölçülür.

• Sürekli Rüzgarlar: Sene boyunca aynı yönde hareket eden rüzgarlardır. Yani devamlı yüksek basınçlı alanlardan devamlı alçak basınçlı alanlara doğru hareket eden rüzgarlardır. Sürekli rüzgarlar; Batı Rüzgarları, Alizeler ve Kutup Rüzgarlarıdır.
• Mevsimlik Rüzgarlar: Birbirlerine komşu olan kara parçaları ve okyanusların sene içerisinde farklı oranlarda sıcaklık ve soğukluklarına göre oluşan basınç bölgelerinde etkisini gösterirler. Mevsimlik rüzgarlar; Yaz Musonları ve Kış Musonları olarak ikiye ayrılır.
• Yerel Rüzgarlar: Bu rüzgarların bir kısmı, genel hava dolaşımlarının etkisi ile yerel olarak değişikliklere uğraması ile oluşmaktadır. Bazı yerel rüzgarlarda tamamen yöresel olarak gerçekleşen basınç farklılıkları neticesinde oluşmaktadır. Yerel rüzgarlar; Meltemler (Günlük Devirli Rüzgarlar), Sıcak Yerel Rüzgarlar, Soğuk Yerel Rüzgarlar ve Tropikal Rüzgarlardır.

 

 Rüzgar, okyanuslardaki akıntıların ve dalgaların oluşmasına neden olup, kıyıların şekillenmesinde etkilidir. Kıyılarda kıyı oku, tombolo, lagün, falez  gibi şekillerin oluşumu dalgalarla ilgilidir. Karalarda ise özellikle çöllerde etkilidir. Çöllerde akarsu, buzul ve dalgalar etkili olmadığından tek şekillendirici güç rüzgârlardır. Kumul, tafoni, yardang, çöl kaldırımı gibi şekiller in oluşması rüzgâr ile ilişkilidir. Rüzgârların bitki sporlarını taşıyarak çiçeklerin döllenmesini sağlaması bitki neslinin devamı açısından çok önemlidir. Yel değirmeni, rüzgar gülü ve yelkenli gemilerde de rüzgâr gücünden yararlanılır.

Rüzgar Yönleri

 Türkiye'de esen rüzgarların özellikleri:

 Yıldız: Kuzeyden esen, ismi yerel balıkçılar tarafından verilen soğuk rüzgar. Genellikle Karadeniz ve Marmara denizi üzerinden bir soğuk cephenin geçişinden sonra eser. Yazın serin, kışın ise soğuk hava taşır.

 Lodos: Türkiye’nin batı kesimlerinde, güney batı yönlerden esen sıcak rüzgar. Bazen hızı ve hamlesi 40 ile 60 Knots’a kadar ulaşarak etkili olur. Denizciler için oldukça önemlidir. Yağmurun peşinden sıcak bir havaya neden olur.

 Özellikle kış mevsiminde, sıcak esme özelliği nedeniyle karların erimesine neden olarak zaman zaman taşkın, sel ve su baskınlarına yol açar. Aynı zamanda estiği sürece sıcaklıklarında normallerinden fazla artmasına neden olan bir rüzgardır.    

 Ege, Marmara ve Batı Akdeniz’de deniz ulaşımını etkilediği gibi kara ve denizde can ve mal güvenliğini tehlikeye sokacak olaylara neden olarak yaşamı etkiler.

 Poyraz: Kuzeydoğudan esen, Karadeniz’in kuzey doğuya bakan kıyıları ile İstanbul Boğazı’nda hasar yaratabilecek şiddette esen soğuk rüzgar.

 Güney Rusya üzerinde oluşan yüksek basınç ile yoğun soğuk kararlı havanın güneye, Karadeniz’in nispeten sıcak deniz yüzeyine doğru uzanması nedeniyle güneyde oldukça kararsız ve hamleli rüzgar oluşur ki bu poyrazdır.

 Poyrazın şiddeti ve hamlesi, kuzeydeki yüksek basınç ile güneydeki, yani Karadeniz üzerindeki alçak basıncın arasındaki basınç farkına bağlıdır. Basınç farkı fazlalaştıkça rüzgarın hızı ve hamlesi artar. Poyraz, aynı zamanda kış mevsiminde Türkiye’nin kuzey kıyılarında, Karadeniz’de ve Karadeniz’e bakan taraflarda kar yağışına neden olur.

 Meltem: Tüm yaz boyunca Doğu Akdeniz’de düzenli olarak esen kuzeybatılı rüzgar. Özellikle Temmuz ve Ağustos aylarında hem çok düzenli hem de kuvvetli olarak eser. Musonların oluşum şekillerine benzerlikleri vardır. Genellikle Doğu Akdeniz’de alçak basınç oluştuğunda veya yerleştiğinde görülür. Hızı 15-20 Knots’dur. Öğleden sonra zaman zaman hızı 30 Knots’u bulur. Geceleri ise rüzgarın hızında alama görülür. Aynı özellikleri taşıyan ve Ege’de esen rüzgar da yerel ifadeyle İMBAT olarak isimlendirilir.

 Karayel: Yağmurlu bir dönemi izleyen 2-3 gün boyunca devamlı olarak esen kuzeybatılı rüzgar. Balkanların kuzeyinde, Rusya Stepleri içerisinde oluşan alçak basınç merkezi ve buna bağlı cephe sistemlerinin geçişi sırasında gözlenen rüzgar cinsidir.

 Esme yönündeki yüksek dağların kuytu taraflarında yamaç aşağı alçalan rüzgar ısınarak fön tipi rüzgar etkisi ve özellikleri taşır. Bu yerlerde sıcak, kuru ve hoş bir hava yaratırlar.

 Keşişleme: Güneydoğudan esen ve ismi yerel denizciler tarafından verilen oldukça kuru ve sıcak rüzgar. Etkilediği yerlerde sıcaklıkların artmasına neden olduğu gibi havayı da kurutur.

 Kıble: Güneyden esen, güney yönünü simgeleyen “kıble” den ismini alan, oldukça sıcak ve nemli rüzgar. Orta Akdeniz’de oluşan alçak basınç merkezi ülkemizde bu tür rüzgarın gözlenmesini sağlayan etkenlerdendir.

 Gündoğusu: Doğudan esen soğuk ve kuru rüzgar. Güney Rusya ile Kafkaslarda yüksek basıncın görülmesi durumunda bu rüzgar tip daha çok gözlemlenir. Gündoğusu rüzgar genellikle yağışın kesilmesine neden olur.

 Günbatısı: Batıdan esen sıcak ve nemli rüzgar. Günbatısı özellikle yurdun batı kesimlerinde yağışlara neden olur. Marmara ve Karadeniz üzerinden alçak basınç ve cephe sistemlerinin her geçişinde gözlenen ve zaman zaman denizde ve karada yaşamı etkiler.

Beaufort Rüzgar Skalası